Gernika Gogoratuzekin batera, Busturialdearen gainbehera sozioekonomikoa aztertu eta irtenbideak proposatzen dituen liburua kaleratu du.
Pandemia hasi aurretik
Busturialdeak bizi zituen arazo sozioekonomikoak aztertzen ditu Ramon
Zalloren(Gernika-Lumo, 1948) liburuak: El declive economico de
Busturialdea-Urdaibai: Dilemas y propuestas. Gernika Gogoratuz
elkartearekin batera landutako lanak gainbeherari argi apur bat ere eman
gura dio. Zallo Zuzenbidean eta Ekonomian lizentziaduna da, eta
Informazio Zientzietan doktorea. Konpromiso sozialaz eta
komunikabideetan egindako azterketez gain, politikari, kulturari eta
komunikazioari buruzko hainbat liburu argitaratu ditu.
Busturialdean egoera larria da?
Bai, larria da, baina ez terminala. Autonomia erkidegoak dituen hogei
eskualdeetatik hamazortzigarrena da barne produktu gordinari dagokionez,
pertsonako. Langabezia tasari begiratuta, Bizkaiko 11 eskualdeetatik
zortzigarrena da, eta orain dela 20 urte zituen lanpostu berak ditu. Lan
eskaintza, beraz, ez da handitu. Gainera, aipatu behar da Bizkaiko
populazioaren %4 bizi dela Busturialdean, baina Bizkaiko lanpostuen %3
daudela bertan. Horrez gain, barne arazoak ditu, eskualdean bertan
desberdintasunak handiak dira, erkidegoko eskualdeetatik beste bik
besterik ez baitituzte gureak baino desberdintasun handiagoak herrietako
barne produktu gordinari dagokionez. Indikatzaile horiek kezka sortzen
dute, eskualdea gainbeheran dagoela adierazten dutelako. Gainera,
etorkizunari begirako proiekturik ez dago, sektoreen arteko orekarik ere
ez eta pizgarriak izan daitezkeen ekimenak bultzatzeko kapital publiko
edo pribaturik ez dago.
Busturialdea emankorra izan da. Nola heldu da egoera honetara?
Eskualdea bitan bereiztu beharko genuke. Bermeoaldeak bultzada izan zuen
90eko hamarkadatik aurrera, alturako arrantzak eta kontserberek izan
duten garapenari esker. Kapitala prozesu produktiboetan inbertitu da,
eta ondo joan da. Bermeoko barne-produktu gordina pertsonako
Gernika-Lumokoa baino altuagoa da. Bermeon egoerari irtenbidea eman
diote, baina egia da arriskutsua ere badela, oso espezializatua delako.
Gernikaldean, aldiz, Maier kenduta, desindustrializazio eta
deslokalizazio egoera da bizi dutena. Agerian dago 2008-2014 arteko
krisiaren ostean ez duela lehengo jarduera eta lanpostu maila
berreskuratu. 2019-2020 urteetan egoera hoberantz zihoan, baina
pandemiak geldiarazi du. Eskualdeak, oro har, industriarako lurzoru
gutxi ditu, eta geldialdi bat bizi du. 60ko eta 70eko hamarkadetan
industria, eraikuntza eta zerbitzuen artean bazegoen oreka,
nekazaritzaren kalterako. Hala ere, orain nekazaritzak funtzio batzuk
berreskuratu ditu, zurgintzan eta laborantza espezializatuan, esaterako,
eta arrantzak ere bultzada izan du. Baina nekazaritzan, oro har, ez da
hazkunderik eman. Beraz, sektoreen arteko orekarik ez dago eta
Busturialdeko ekonomia integralak ez du funtzionatzen.
Eta ezin daiteke oreka hori berreskuratu?
Gernikaldean kapital pribaturik ez dago, berunaren sasoian xaxatua izan
zelako eta produkzioa beste leku batzuetara eraman zutelako. Beraz,
proiektu berrietarako kapitalik ez dago, eta dagoena mantendu beharrean,
bertatik alde egiten ari dira.
Zoru industriala falta da, baina industria egon izan da, eta itxita dauden arren, fabrikak eta industriaguneak egon badaude.
Hori berreskuratzeko zerbait egin izan da, baina falta dena da
Gernika-Lumoko Ibarra berreskuratzea. Industria hondakinak dira han
daudenak, eta lurzorua deskontaminatu behar da. Gainera, Muxikako
industriagunearen aukera alternatiboak ere ez zuen aurrera egin, beraz,
zorua izatea ez da nahikoa, proiektuak behar dira eta kapitala erakarri.
Aipagarria da, baita, Europako Batasunaren Next Generation proiektutik
Jaurlaritzak hartuko dituen 13.135 milioi euroetatik Busturialdera 5.702
milioi baino ez dituela bideratuko. Horietatik 208 milioi Guggenheim
Gernika proiektura bideratuko ditu. Gainontzeko dirua Bermeoko
kai-muturra konpontzera eta portuan hobekuntzak egitera, hondamendi
naturalak ikertzeko Resina proiektura eta Aztik duen beste proiektu
batera bideratuko da. Urdaibai berregokitzeko inbertsiorik ez da egingo,
erreserba biosferarako proiekturik ez da jaso, eskualderako industria
proiekturik ere ez. Guggenheim proiektua da dagoen bakarra, eta hori ez
da eskualdearen aldeko apustua egitea. Arriskutsua da, Next Generation
programaren baitako ekintzek hurrengo hamarkadarako inbertsio publikoa
zehaztuko dutelako. Eskatu beharko genuke, gainera, Iberdrolak, Senerrek
eta Repsolek energia berriztagarriei dagokienez dituzten zenbait
proiektu eskualde honetara ekartzeko. Etorkizunera begirako proiektuak
behar ditugu.
Pizgarriak izan daitezkeen ekimenak bultzatzeko kapitala behar da”
Busturialdeak estrategia orokorra behar du, ez momentuko proiektuak”
Jaurlaritzak 2008an diru sail bat zehaztu zuen Astran energia
berriztagarriekin lotutako goi mailako ikasketen zentroa eraikitzeko.
Proiektu hori ez dute jaso legealdi honetan. Next Generation proiektuan
bildu zitekeen, baina desagertu egin da. Jasota dago ikasketetan
inbertsioak egitea, baina ez Busturialdean. Busturialdea leku oso egokia
da graduondoko ikasketetarako edota ingurumenagaz lotutako
ikasketetarako, adibidez. Baina ez dute ezer planteatzen, eskualde hau
utzita dute.
Liburuan egoerari irtenbidea emateko proposamenak ere egiten dituzu. Zergatik ez da egiten?
Kapital pribaturik ez dago inbertsioetarako, eta instituzioek eskualde
honekiko diagnostiko okerra egin dute. Lurraldeko Plan Partzialean
Aldundiak Urdaibairi ematen dion izendapena zurgintza, arrantza, osasun
zerbitzu eta turismora bideratutako gunearena da. Industria astunik ez
dago, lehen sektoretik eratorritako industria besterik ez. Diagnostiko
hori okerra da, Busturialdea oraindik ere industriagunea delako,
gainbeheran dagoen arren. Bizkaian industriak %8 egin du behera, eta
Busturialdean %11. Industriaren aldeko apusturik ez da egin, eta hori da
Jaurlaritzak eta aldundiak industria jarduera industria astunarena
bakarrik ulertzen duelako: metalgintza, burdingintza, industria kimikoa…
Ez dute industria inmateriala kontuan hartzen, eta horrek badu lekua
Busturialdean: ezagutzarena, ikerketa eta garapenarena, energia
berriztagarriena… Interes falta dago, inbertsioak egiteko interes falta,
diagnostiko okerra eta utzikeriaz gain.
Ekologia eta ekonomia uztartu beharko liratekeela diozu.
Bai, industria garbia behar da, kutsatzen ez duena, produkziora barik
ezagutzara bideratuta dagoena, teknologikoa, berrikuntzara bideratuta
edo osasungintzara, adibidez. Next Generationek osasungintza proiektuak
ere biltzen ditu, baina iniziatiba bat ere ez da aurreikusi
Busturialdean.
Bizkaiko Foru Aldundiak Busturialdean egin duen kudeaketa desegokia izan dela diozu. Zergatik?
70eko hamarkadan ezarritako ereduagaz konformatu delako. Frankismo
garaiko diputazioak egin zuen eskualdearen diagnostikoak zioen funtzio
osagarria zeukan industriarentzat eta zerbitzuentzat zela egokia,
turismora bideratutako zerbitzuentzat. Eredu hori izan da instituzioek
oinarri hartu dutena. Zegoen industria mantentzeko ahaleginak egin
arren, errepide sarea ez da hobetu, eskualderako elkarrekin adostutako
plan kolektiborik ez dago eta etorkizunerako diseinurik ez dago.
Planifikazio estrategikorik ez da egon, eta egon direnak, Sollubeko eta
Autzaganeko tunelak, kasurako, atzeratzen joan dira. Egia da krisi
ekonomikoak bizi izan ditugula, baina beste eskualde batzuetan egin
dituzte mota horretako inbertsioak. Gaur egun ere ikusi daiteke
etorkizunera begirako apusturik sendoenak beste gune batzuetan egin
dituztela; Zorrozaurre da horren adibide.
Instituzioek eskualde honekiko diagnostiko okerra egin dute”
Europako Funtsetatik Guggenheim proiektua da dagoen bakarra, eta hori ez da eskualdearen aldeko apustua egitea”
Zer behar da, beraz?
Plan integrala beharko litzateke lehen eta bigarren sektoreentzat;
konpromiso publikoa eta pribatua eta gizarte eragileen eta sindikatuen
parte hartzea. Batera jotze bat behar da.
Biosfera Erreserba izanda, Urdaibaiko Patronatuak arauak ditu,
baina botere exekutatzailerik ez. Instituzioen koordinazio faltak nola
eragin du?
Konpetentzia arazo bat da. Bakoitzak bere konpetentzia du baina, agian,
horiek ere berrikusi beharko lirateke, gainjarri egiten direlako.
Patronatuak funtzio exekutatzailea izan beharko luke, ez bakarrik
aholkularia. Nolabait, egin ezin daitekeena zehaztu beharrean, nola egin
beharko litzatekeen zehaztu beharko luke. Jarduerak debekatu beharrean
bultzatu egin beharko lituzke. Baina horrek, seguraski, Lurralde
Historikoen Legean aldaketaren bat eskatuko luke. Lehenego eta behin,
argi izan beharko lukete eskualdearen etorkizuna nolakoa izatea gura
duten.
Pandemiak zelan eragindu eskualdearen gaibeheran?
Batez ere, berreskuratzea atzeratu du. Azken urtea erabili zitekeen
proiektu berriak pentsatzeko, baina ez da egin. Sozialki ere eragin
negatiboa izan du: jendea ezin da batu, ezin du eztabaidatu, jardun
kolektiborik ez da egon, guztiz desagertu da, gure etxeetan gotortu gara
eta indibidualizaziora jo dugu. Geldialdi hau ez da baliatu beharko
genukeen aldaketari buruz hausnartzeko, eta espero dezagun pandemia
amaitzen denean benetako arazoak mahai gainera ateratzea. Liburu honek
arazo horiek azaleratu nahi ditu, eta irtenbidea egon badagoela
erakutsi. Bitartekoak behar dira.
Esan duzunez, pandemiak arazoak areagotu ditu. Nola aurreikusten duzu eskualdea etorkizunean?
Gauza positiboak ere baditu. Urdaibai leku pribilegiatua da: ikasketa
maila Bizkaiko bataz bestekoa baino altuagoa da eta, beraz,
kualifikatutako langileak ditu; esperientziadun zerbitzu sektorea dauka;
populazioa berritzea ahalbidetu duen immigrazioa du; lanean dauden
emakumeei dagokienez, erkidegoko tasarik altuena du, eta industriagunea
ere badu, lehen sektorera bideratuta. Hala ere, kudeaketa zalantzazkoa
da; adibidez, eukaliptoa nonahi landatu daitekeen beste biosfera
erreserbarik ez dago mundu zabalean. Are gehiago, arriskuan jarri dezake
biosfera erreserbaren izendapena. Era berean, Busturialdeak gizarte eta
kultura sare zabala dauka, baina hori guzti hori izanda ere, ez da
konpentsagarria bizi duen gainbeheragaz. Eskulana badugu, baina langile
horiek hartzeko enpresarik ez. Ondorioz, egunero jende asko mugitu behar
izaten da lanera joateko, horrek dakarren arriskuagaz, lo-hiri
bihurtzearena, alegia.
Patronatuak jarduerak debekatu beharrean bultzatu egin beharko lituzke”
Eskulana badago, baina langile horiek hartzeko enpresarik ez dago”
Borondaterik ba al dago hori aldatzeko?
Borondatea da lehenengo eta behin behar dena. Eskualdean bizirik dauden
indarrek ideiak partekatu behar dituzte irtenbideak bilatzeko, zein
neurri behar diren ikusi, presioa egiteko, eta herritarren indar
bateratu hori izan dadila instituzioak mugiaraziko dituena. Estrategia
orokorra behar da, ez momentuko proiektuak. Eskualdeko arazoak
sakonagoak dira, sektorialak. Eraikuntzak ere gainbehera izan du;
espezializatua zena bost puntu jaitsi da.
Zure liburuak argitasuna jarri nahi dio egoera ilunari. Zein izan da azteketa hau egiteko arrazoia?
Behar pertsonal bati erantzuten dio. Ekonomialaria naiz, komunikazioaren
eta kulturaren ekonomia izan da nire arloa, baina Busturialdeko egoera
sozioekonomikoak kezka sortzen zidan. Beraz, datu estatistikoak bilduz,
lagunekin hitz eginez eta telefono deiak eginez, eskema zehazten joan
naiz. Indarguneak ikusi ditut eskualde honetan, eta nire ikuspuntua
partekatu gura izan dut herritarrekin. Gernika Gogoratuzen proiektuagaz
bat egiten zuen nire azterketak, eta haiekin argitaratu dut liburua.
Espero dut herri mugimenduek azterketa hau bere egitea, nork bere
alorrean txertatzeko eta proiektu aurrerakoi bat idazteko. Agintariek
nola hartuko duten ikusteko dago, baina erabili ditudan datuak ofizialak
dira. Liburua eskuetan, alderdi politikoekin batzea ere badut asmo.
Gatazkan dagoen lurraldea da Busturialdea?
Lurralde denak daude gatazkan. Hemen ere gizarte klaseak daude, genero
desberdintasuna, agintzen dutenak eta men egiten dutenak… Arazo larriak
daude. RGI hartzen dutenen kopuruak nabarmen egin du gora, baita
langabezia tasak ere, bi puntutan. Errentari dagokionez ere
desberdintasunak daude, eta desberdintasunak dauden heinean gatazkak
sortzen dira. Hau ez da paradisua.
Comentarios
Publicar un comentario
Que para que una publicación tenga legitimidad estén seguros que publicaremos los comentarios, rectificaciones, respuestas y criticas que estén escritas con respeto a las normas de cortesía habituales, aunque sean contrarios a nuestra linea de pensamiento o a alguno de nuestros colaboradores.
Por lo contrario, en caso de que se lleguen a nuestro Blogg esos comentarios ilícitos o falsedades los eliminaremos de oficio en cuanto tengamos conocimiento de los mismos, para evitar del daño que pretende causar el autor de tales comentarios.