Itxas-Adar Futbol Zelaia: gure zinegotziak legeen gainetik jartzen direnean

Joan den igandean, irailaren 28an, Zain Dezagun Urdaibai Elkarteko bazkide eta lagunek egindako irteera batean, Busturiako Axpe auzoko Izpillueta kaleko "Itxas-Adar futbol-zelaian" kirol-jarduerei laguntzeko eta zerbitzua emateko eraikin bat sortu genuenean sarrera-zortasuna eta ostalaritza-erabilerak ixteko egindako obrak ikusi ditugu.

Hori dela eta, hirigintza-legezkotasuna babesteko eskaera aurkeztu dugu (irailaren 30ean), "Itxasadar" futbol-zelaian egiten ari diren bi ekintza irregularrengatik: itsasertzera sartzea eragozten duten itxitura- eta hesi-obrak egitea, eta merkataritza-jarduera egitea kirol-eraikinean taberna bat irekiz, hirigintza-antolamendutik kanpo, "onartu gabe", biak itsas-lehorreko jabari publikoan daudelako, Bekoerrotako badian.

Hala ere, kezka handiz egiaztatu dugu itxitura horiek bere lekuan jarraitzen dutela, Busturiako Udalean hainbat aldiz salatu dituztela auzokoek eta lagunek. Legez kanpoko elementu horiek ez dira desagertu, eta lehendik zegoen sarbide-langa (1. irudia) erabat itxi da burdinazko hesi galbanizatuaren bidez, dagokion giltzarrapoarekin eta katearekin (ikus 2. irudia), Urdaibaiko Biosfera Erreserbako Itsaso eta Lehorraren Jabari Publikoaren zati honetara doan eta libre sartzea eragozten duena, etengabe erabilera publikoa izan behar duen zerbaiten pribatizazioa baita.

1. irudia. Futbol-zelaira sartzeko atea, 2022an

Ingurumen hori, nahiz eta denek dioten errespetatzen dituztela beren balio naturalak, kulturalak, etnografikoak, paisajistikoak eta hezkuntzakoak, "ofizioz" babestu behar zuten Udaleko bederatzi zinegotziek, alkatetzatik hasita, duten interes orokorragatik. Dirudienez, ahaztu egiten dituzte Euskadiko Kargu Publikodunen Jokabide Kodea eta Haien Interes Gatazkak arautzen dituen 1/2014 Legean jasotako "Herritarrekiko Harremanetarako Printzipioak", bereziki 8.5 artikuluan jasotakoa: "Beren eskumenen barruan, kultura-ondarearen eta ingurumenaren babesa bultzatuko dute".

Halan eta irakurri "blog" artikuluak eta prentsako albisteak informazio bila ekin digula, eta ere udalaren webgunean sartu garela, dauden akordio eta txostenetan ikusteko. Azken horietatik, Busturiako udal-webgunearen kasuan, ez dira irisgarriak, Busturian ez baitira betetzen tokiko erakunde orok bere jarduerei buruz eman beharreko publizitate proaktiboaren gutxienekoak, gobernu irekiaren arloan indarrean dagoen legeria aplikatuz.

2. irudia. 2025eko irailaren 28ko sarreraren argazkia

Itxitura-obrak eta "Itxas-Adar futbol-zelaian" egiten diren ostalaritza-jarduerak, estatuaren jabetza demaniala — titulartasun publikokoa, erabilera orokorrekoa —, itsasoko eta lehorreko jabari publikoaren zati bat baita, 2000. urteko Kostaldeen mugaketan horrela jasota dagoena. Ez dago jasota Busturiako Udalak administrazio-emakidako titulurik duenik, ezta obra eta erabileren baimenik ere, eta, beraz, inork ezin du izan instalazio horien gaineko legezko errentamendu-kontraturik eta inolako baliozkorik. Hori dela eta, Udalak duela 25 urtetik ezagutzen du, Estatuko Kosten Administrazioaren hainbat txosten eskuratu ditzakeelako zentzu horretan, bai belar artifiziala tapizatzen eta harmailak eraikitzen saiatu zirenean 2004an, bai huts egindako Busturiako HAPO izapidetzean, ahaztu gabe Kosten Mugarteak 2006an eta 2017an ingurumena lehengoratzeko aurkeztu zuen proiektua (Udalak boikotatu zituen biak), kasuari buruzko ingurumen-txosten bi egin zirenean.

ZDUk aurkeztutako alegazioei eta horien erantzun ezari buruz ez dugu ezer esango kasu honetan, jarrera ilegal eta antidemokratiko horrek udalerriko tokiko demokrazia usteltzen baitu.

Gauza bera gertatzen da ostalaritza-erabileren kokaleku horretan edari-establezimendu bat ezartzearekin; ingurumen-jardueretarako dagokion lizentzia behar da "antolamenduz kanpoko" eraikin horretan eta haren DPMT lurzatian. Beraz, ondorioztatu behar da bai edari-txiringitoaren erabilerek, bai itsasertzerako sarbide- eta igarobide-zortasuna legez kanpo itxi eta hesitzean, ez dutela nahitaezko udal-hirigintza-lizentziarik, edo lizentzia hori deuseza edo deuseztagarria dela, indarrean dagoen hirigintza-araudiarekin bat ez datorrelako.

3. irudia. Bekoerrotaren mugaketa ofiziala Axpen (berdea DPMT muga)

Ez da behar bezala betetzen indarrean dagoen hirigintza-plangintza

Busturian indarrean dagoen araudia Busturiako arau subsidiarioak dira, 1997ko martxoaren 1eko BAOn osorik onartu eta argitaratuak, aldaketa puntualekin, ondoren onartuak, eta memoria, ordenantza, antolamendu-plano eta arau-fitxekin Aldizkari Ofizialean argitaratuak.

Klandestinoki betetako eta, ondoren, itsas-lehorreko jabari publikoaren barruan kirol-ekipamendu gisa urbanizatutako lursail horiek mugatuta daude, Kostaldeen Administrazioaren baimenik eta emakidarik gabe.

Bekoerrotako padurek eta marjalek (futbol-zelaiak hartzen duen eremua barne), Illumpe ibarretakoek eta Urkitzeko baltsakoek, ibaien ertzetako igarobide- edo zaintza-zortasunak eta itsasoaren babesekoak ahaztu gabe, nahitaez ezin dute hirigintza-kalifikaziorik izan "hiri-lurzoru" edo "urbanizagarri" gisa, Lurzoruaren Estatuko Legearen (urriaren 30eko 7/2015 Legegintzako Errege Dekretua, Lurzoruaren eta Hiri Birgaitzearen Legearen testu bategina onartzen duena) goiko mailako xedapenei jarraikiz, 21.2 artikuluan, "lurralde- eta hirigintza-antolamenduak urbanizazioaren bidez lurzorua eraldatzeko babesten duen lurzoru guztiari" arautzen baitio "landa-lurzoruaren oinarrizko egoera".

Hala ere, Busturiako arau subsidiarioetan kontraesana dago arau-testuaren eta antolamendu-planoen artean. Izan ere, azken horietan "hiri-lurzoruko" kirol-ekipamendu gisa sartzen da Itsas-adar futbol-zelaia, 1984an indarrean zeuden goragoko mailako zenbait legedi bete gabe, hala nola Itsasertzaren mugaketa-aurrea, trenbidearen zortasun-lineak eta Urdaibaiko Legearen zonakatzea.

Hirigintza-araudiaren beraren letra ere ez du betetzen; izan ere, itsasoari irabazitako lursail guztiak lurzoru urbanizaezinaren zati izan beharko lirateke, Busturiako Hiri Antolaketako Arauen 194. artikulua aplikatuz. Artikulu horren arabera, honako hauek sartuko lirateke kategoria horretan:

"a) Natura-, geologia-, nekazaritza-, abeltzaintza-, arrain-, ehiza- eta baso-baliabideengatik interesgarriak diren lurzoruak. Interes zientifiko, historiko edo kultural nabarmena duten naturaguneak eta muturreko babesa behar dutenak.

b) Hondartzak, itsas-lehorreko gunea, barruko urak eta jurisdikziopeko itsasoa, Kostaldeen mugaketaren perimetro osoan 100 metroko eremuan kokatutako lurrekin batera, hiri-lurzoruarekin mugakide diren eremuetan izan ezik. (...)

d) Ibai-ibilguen ertzetan 5 metroko sirga bidea duen eremua, bai eta Uren Legeak araututako zortasunak ere. (...) "

Baina kontuan hartzen badugu Tokiko Hirigintza Araudiaren 7. artikuluak "Arau Subsidiarioak hainbat dokumentuz osatzen" direla eta "Busturiako Hiri Antolaketako Arauen zehaztapenak grafikoki adierazten dituzten tresnen planoak" direla, "Hirigintza Araudi honetan integratutako manuak grafikoki osatuz". Ikuspegi juridikotik, haren zehaztapenak argigarriak baino ez dira: "Araudia osatzen duen dokumentazio idatziarekin kontraesanik izanez gero, azken hori nagusituko da beti".

Dagokigun kasuan, eta landa-lurzoruak "hirigintza-kolonizaziotik" babestea ezartzen duten lege-arau sektorialen zentzu berean, ezin da alde batera utzi Lurzoruari eta Hirigintzari buruzko 2/2006 Legearen aginduzko edukia; izan ere, lege horren 13.2.b) artikuluan honako hau ezartzen da: "Sektoreko legeriaren arabera, jabari publikoko elementuak babesteko edo zaintzeko hirigintza-eraldaketaren debekuaren mende daudenean".

Obra eta erabilera horien helburua da 1981etik "Alegalki" dagoen futbol-zelai bat hobetzea eta berritzea, 1970etik 1975era baimen barik egindako obra-isurketa batzuen gainean. Izan ere, Oka ibaiaren estuarioko eta Mundakako itsasadarreko paduretan eta erriberan ingurumena lehengoratzeko zain dagoen lursail babestu bat okupatzea dakar horrek.

Okupatu nahi den eremua itsas-lehorreko jabari publikoaren zortasunaren barruan dago, Euskal Autonomia Erkidegoko Ibaien eta Erreken Ertzak Antolatzeko Lurralde Plan Sektorialari eta mugaketari buruzko Kostaldeen Zuzendaritza Nagusiaren 2000ko martxoaren 24ko Ebazpenean jasotzen den bezala (abenduaren 22ko 415/1998 Dekretuaren bidez onartu zen Euskal Autonomia Erkidegoko Aldizkari Ofiziala, 1999ko otsailaren 18koa), eta gaur egun indarrean dago.

4. irudia. Euskal Autonomia Erkidegoko Itsasertz Mugarteak 2016an egindako proiektuaren planoa, kostaldeak babesteko lerroak, demarkazioak egin beharreko obrak eta 2000. urteko kostaldeen mugaketa (urdinez) barne hartzen dituena.

Ildo horretan, bai Kostaldeei buruzko legerian, bai Euskal Herriko Itsasertz Mugartearen txostenetan, argi eta garbi dago ezinezkoa dela DPMT eremuan futbol-zelai berri bat eraikitzea edo obrak egitea. Hala ezartzen da Kostaldeei buruzko Erregelamenduko artikulu hauetan:
"59. art. 1. Itsasoaren eta lehorraren arteko jabari publikoaren eta, nolanahi ere, itsasoaren eta itsasertzaren erabilera askea, publikoa eta doakoa izango da jabari publikoaren izaerarekin bat datozen erabilera erkideetarako, hala nola paseatzeko, egoteko, bainatzeko, nabigatzeko, ontziratzeko eta lehorreratzeko, hondartzeko, arrantzatzeko, landareak eta itsaskiak hartzeko eta antzeko beste egintza batzuetarako, baldin eta inolako obra eta instalaziorik eskatzen ez badute eta Kostaldeei buruzko Legearen arabera onetsitako lege, erregelamendu edo arauen arabera egiten badira.

2. Intentsitate-, arrisku- edo errentagarritasun-inguruabar bereziak dituzten erabilerak eta instalazioetarako obrak egitea eskatzen dutenak erreserbaren, atxikipenaren, baimenaren eta emakidaren existentzian baino ezin izango dira babestu, Kostaldeei buruzko Legean, hala denean, eta kasuan kasuko arau orokorretan edo espezifikoetan aurreikusitakoaren arabera, eta usukapioaren arabera ezin izango da inolako eskubiderik argudiatu, igarotako denbora edozein dela ere (Kostaldeei buruzko Legearen 31. artikulua). "

Baita ere:

"60. art. 1. Itsas-lehorreko jabari publikoa okupatzea baimendu ahal izango da, soil-soilik, izaera dela-eta beste kokapenik izan ezin duten jarduera edo instalazioetarako (Kostaldeei buruzko Legearen 32.1 artikulua).

2. Aurreko paragrafoan aipatutako jarduerak edo instalazioak honako hauek dira:

a) Beren ezaugarriengatik itsas-lehorreko jabari publikoa okupatzea eskatzen duen eginkizun bat betetzen dutenak edo zerbitzu bat ematen dutenak.

b) Zerbitzu publikokoak edo publikoarenak, baldin eta, horiek kokatzea beharrezkoa den kosta-tartearen konfigurazio fisikoagatik, jabari horren mugakide diren lurretan kokatu ezin badira.

3. Nolanahi ere, okupazioa ahalik eta txikiena izan beharko da ".

Gauza bera esan genezakeen Urdaibaiko Biosfera Erreserba Babesteko eta Antolatzeko uztailaren 6ko 5/1989 Legean honako artikulu honetan xedatutakoari buruz:
9. artikulua.- Itsasertzeko eremuan baimenduta dauden erabilerak – Inolako lizentziarik edo baimenik behar ez duten jolas-erabilerak, bai eta erabilera horiekin zuzenean lotuta dauden eta garatzeko instalazio finko edo iraunkorrik behar ez duten jarduerak ere.

Nolanahi ere, badira kirol-instalazio horretarako alternatibak, itsaso eta lehorraren arteko jabari publikotik kanpo jarri beharrekoak, Busturiako udalerriko hiru eremutan gutxienez, Busturiako HAPOri egindako alegazioetan planteatu genituenak, eta horiek ere ez ziren aintzat hartu edo baztertu. Altamiran, San Bartolome  eta Abinaga auzoetan.

5. irudia: Natura-Eremuak 2000 (berdea), HBBE (gorriz marratua), Ramsar Nazioarteko Intereseko Hezegune Babestuak (urdina)

Erantzukizunen pilota udaletxeko teilatuaren azpian

Busturiako Udalak du indarrean dagoen hirigintza-legeria eta udal-plangintzako tresna betetzeko eta betearazteko eskumena, bai eta toki-araubideari buruzko legerian ezarritako xedapenak ere, Lurzoruari eta Hirigintzari buruzko ekainaren 30eko 2/2006 Legearen 206. artikuluaren eta Toki Araubidearen Oinarriak arautzen dituen Legearen 25.2.b) artikulua.

Obrak eta jarduerak egiteko udal-lizentzia behar da, honako artikulu hauen arabera: Lurzoruari eta Hirigintzari buruzko ekainaren 30eko 2/2006 Legearen 207 artikulua, Hirigintza Diziplinako Araudiaren 1 artikulua, 8 eta 9 HSSL. Tokiko hirigintza-plangintza ere aplikatzekoa da; gutxienez, 12. artikuluan, "lizentzia behar duten egintzak"; 14. artikuluan, "erabilera aldatzeko lizentziak"; 16. artikuluan, "irekitzeko lizentziak"; 21. artikuluan, "landa-lurzoruetako lizentziak"; 33. artikuluan, "itxiturak eta hesiak", eta 198. artikuluan, "Busturiako arau subsidiarioetako lurzoru urbanizaezineko lizentziak".

Amaitzeko, gogoratu behar da Euskadiko Arartekoak etengabe jasotzen dituela bere gomendioetan honako hau: "Hirigintza-diziplinaren esparruan, udal-administrazioek eskumena dute hirigintza-antolamenduak araututako ekintzen kontrolean esku hartzeko, hirigintza-ikuskaritzaren eta hirigintza-lizentzien bidez. Ildo horretatik, hirigintza-diziplinako ahalak egikaritzea ukaezina da agintari eta funtzionarioentzat, Lurzoruari eta Hirigintzari buruzko ekainaren 30eko 2/2006 Legean ezarritakoaren arabera ".